Cúm hoành hành đến tháng 3, cách nào ứng phó?

Mùa đông – xuân hàng năm luôn là cao điểm dịch cúm hoành hành, thường kéo dài đến hết tháng 3. Bài viết này cung cấp thông tin đầy đủ và hữu ích nhất để giúp bạn chủ động phòng tránh và ứng phó hiệu quả với bệnh cúm.

Mô phỏng virus cúm (Ảnh: CDC Mỹ)

1. Đặc tính của virus cúm? Vì sao cần tiêm nhắc lại vắc xin cúm hàng năm?

Đặc tính của virus cúm

• Virus cúm thuộc họ Orthomyxoviridae, có vật chất di truyền là RNA.
• Virus cúm lây truyền qua đường hô hấp, qua các giọt bắn khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện.
• Virus cúm có khả năng biến đổi kháng nguyên liên tục, tạo ra các chủng virus mới.

Virus cúm có khả năng biến đổi kháng nguyên liên tục và tạo ra các chủng virus mới là do hai cơ chế chính:

Trôi dạt kháng nguyên (Antigenic drift):

• Đây là quá trình biến đổi nhỏ, từ từ do các đột biến xảy ra trong quá trình nhân lên của virus.
• Các đột biến này làm thay đổi cấu trúc của các protein trên bề mặt virus, đặc biệt là Hemagglutinin (H) và Neuraminidase (N).
• Sự thay đổi này giúp virus “lẩn tránh” hệ miễn dịch của cơ thể, do đó kháng thể đã được tạo ra từ các lần nhiễm trước hoặc do vắc xin có thể không còn nhận diện và tiêu diệt được virus hiệu quả.
• Trôi dạt kháng nguyên xảy ra thường xuyên và là nguyên nhân gây ra các vụ dịch cúm mùa hàng năm.

Chuyển dịch kháng nguyên (Antigenic shift):

• Đây là quá trình biến đổi lớn, đột ngột do sự “tráo đổi” các đoạn gen giữa các chủng virus cúm khác nhau, thậm chí giữa virus cúm người và virus cúm động vật (ví dụ như virus cúm gia cầm).
• Sự kiện này tạo ra một chủng virus cúm hoàn toàn mới, có cấu trúc kháng nguyên khác biệt so với các chủng virus cúm trước đó. Do đó, hệ miễn dịch của cơ thể chưa có khả năng nhận diện và chống lại chủng virus mới này, dẫn đến nguy cơ bùng phát dịch bệnh trên diện rộng, thậm chí là đại dịch.
• Chuyển dịch kháng nguyên ít xảy ra hơn so với trôi dạt kháng nguyên, nhưng khi xảy ra thì thường gây ra hậu quả nghiêm trọng hơn.

Khả năng biến đổi kháng nguyên liên tục của virus cúm là do sự kết hợp của hai cơ chế trôi dạt và chuyển dịch kháng nguyên. Điều này giúp virus cúm liên tục tạo ra các chủng virus mới, “qua mặt” hệ miễn dịch của cơ thể và gây ra các vụ dịch cúm mùa hoặc đại dịch.

Vì sao cần tiêm nhắc lại vắc xin cúm hàng năm?

• Virus cúm biến đổi kháng nguyên liên tục, các chủng virus cúm mới xuất hiện hàng năm.
• Vắc xin cúm chỉ có tác dụng bảo vệ chống lại các chủng virus cúm lưu hành trong năm đó.
• Hiệu quả bảo vệ của vắc xin cúm giảm dần theo thời gian.

2. Các loại cúm thường lưu hành và độc lực của từng loại

Các loại cúm thường gặp:

• Cúm A: Có nhiều chủng khác nhau, gây ra các vụ dịch và đại dịch.
• Cúm B: Gây ra các vụ dịch nhỏ, thường có triệu chứng nhẹ hơn cúm A.
• Cúm C: Ít gặp, thường không gây ra triệu chứng hoặc chỉ gây ra các triệu chứng nhẹ.

Độc lực của các loại cúm:

• Cúm A có độc lực mạnh nhất, có thể gây ra các biến chứng nguy hiểm như viêm phổi, suy hô hấp, thậm chí tử vong.
• Cúm B có độc lực thấp hơn, ít khi gây ra biến chứng nghiêm trọng.
• Cúm C thường không gây ra triệu chứng hoặc chỉ gây ra các triệu chứng nhẹ.

Lý do có nhiều loại virus cúm cùng lưu hành:

• Virus cúm có khả năng biến đổi kháng nguyên liên tục, tạo ra các chủng virus mới.
• Các chủng virus cúm khác nhau có thể cùng lưu hành trong một thời điểm, gây ra các vụ dịch hoặc đại dịch.

3. Mức độ nguy hiểm của bệnh cúm

Bệnh cúm có nguy hiểm không?

• Bệnh cúm thường diễn biến nhẹ và tự khỏi trong vòng 1-2 tuần.
• Tuy nhiên, ở một số đối tượng như trẻ em, người già, phụ nữ có thai, người có bệnh mãn tính (tim mạch, hô hấp, tiểu đường…), cúm có thể gây ra các biến chứng nguy hiểm.

Tình huống nào khiến cúm trở nên nguy hiểm?

• Cúm gây ra các biến chứng như viêm phổi, suy hô hấp, viêm não, viêm cơ tim…
• Bệnh nhân có các bệnh nền (tim mạch, hô hấp, tiểu đường…) trở nặng khi mắc cúm.
• Trẻ em dưới 5 tuổi và người trên 65 tuổi có nguy cơ cao bị biến chứng do cúm.

4. Các triệu chứng và cách điều trị bệnh cúm

Bệnh cúm thường xuất hiện với các triệu chứng đặc trưng sau:

• Sốt cao: Thường trên 38 độ C, có thể kèm theo rét run.
• Đau đầu: Cảm giác đau nhức đầu, đặc biệt là vùng trán và thái dương.
• Đau mỏi cơ bắp: Đau nhức các cơ bắp, đặc biệt là ở lưng, vai và chân.
• Ho: Ho khan, không có đờm hoặc có ít đờm trong.
• Đau họng: Cảm giác đau rát ở họng, khó nuốt.
• Sổ mũi, nghẹt mũi: Chảy nước mũi trong, nghẹt mũi gây khó thở.
• Mệt mỏi: Cảm giác mệt mỏi, kiệt sức, không muốn hoạt động.

Ngoài ra, một số người bệnh có thể gặp các triệu chứng khác như:

• Buồn nôn, nôn mửa
• Tiêu chảy
• Chán ăn
• Mất ngủ

Triệu chứng cúm thường xuất hiện đột ngột và kéo dài từ 5-7 ngày, thậm chí có thể lâu hơn.

Cách điều trị bệnh cúm

Hiện nay, có nhiều phương pháp điều trị bệnh cúm khác nhau, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh và tình trạng sức khỏe của người bệnh. Dưới đây là một số phương pháp điều trị phổ biến:

• Nghỉ ngơi đầy đủ: Khi bị cúm, cơ thể cần thời gian để phục hồi. Hãy nghỉ ngơi đầy đủ, tránh làm việc quá sức.
• Uống nhiều nước: Bù đắp lượng nước mất đi do sốt và các triệu chứng khác. Uống nhiều nước lọc, nước trái cây, trà ấm hoặc súp.
• Sử dụng thuốc điều trị triệu chứng:
  • • Thuốc hạ sốt, giảm đau: Paracetamol hoặc ibuprofen giúp giảm sốt và đau nhức.
    • Thuốc thông mũi: Giúp giảm nghẹt mũi và sổ mũi.
    • Thuốc ho: Giúp giảm ho khan hoặc ho có đờm.
• Sử dụng thuốc kháng virus: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể kê đơn thuốc kháng virus như oseltamivir (Tamiflu) hoặc zanamivir (Relenza) để giúp giảm thời gian bệnh và giảm nguy cơ biến chứng.
• Chăm sóc tại nhà:

• • Súc họng bằng nước muối ấm thường xuyên để giảm đau họng.
  • Ăn thức ăn mềm, dễ tiêu hóa.
  • Vệ sinh mũi họng sạch sẽ.

Lưu ý khi điều trị cúm:

• Không tự ý sử dụng thuốc kháng sinh để điều trị cúm, vì kháng sinh không có tác dụng đối với virus.
• Nếu có các triệu chứng nặng hoặc biến chứng, cần đến bệnh viện để được thăm khám và điều trị kịp thời.
• Phụ nữ có thai, trẻ em, người già và người có bệnh mãn tính nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc nào.

5. Mùa cao điểm của cúm tại Việt Nam hàng năm

Theo Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế), ở Việt Nam, mùa cao điểm của cúm thường là mùa đông – xuân (từ tháng 10 năm trước đến tháng 3 năm sau).

Nguyên nhân: Giai đoạn này thời tiết lạnh, độ ẩm thấp tạo điều kiện cho virus cúm phát triển và lây lan mạnh mẽ hơn. Ngoài ra, vào mùa đông xuân, mọi người thường có xu hướng ở trong nhà nhiều hơn, tạo điều kiện cho virus lây lan trong cộng đồng.

Tiêm phòng vắc xin cúm vì thế cần thực hiện trước mùa cao điểm của cúm (mùa đông – xuân). Thời điểm tiêm vắc xin cúm tốt nhất là vào khoảng tháng 9 – 10 hàng năm.

6. Các loại vắc xin cúm tại Việt Nam

Để nâng cao miễn dịch nhằm phòng tránh chủ động bệnh cúm, cách hiệu quả là tiêm vắc xin.

Tại Việt Nam hiện có nhiều loại vắc xin cúm khác nhau, được sản xuất bởi các hãng dược phẩm trong và ngoài nước. Giá thành của các loại vắc xin này cũng khác nhau, tùy thuộc vào nhà sản xuất và loại vắc xin. Bạn có thể liên hệ với các cơ sở tiêm chủng uy tín để được tư vấn và lựa chọn loại vắc xin phù hợp.

Dưới đây là một số loại vắc xin cúm phổ biến nhất tại Việt Nam:

Vắc xin cúm Vaxigrip Tetra (Pháp):

• Nhà sản xuất: Sanofi Pasteur
• Giá tham khảo: Khoảng 350.000 – 450.000 VNĐ/liều
• Đặc điểm: Vắc xin cúm tứ giá, phòng ngừa 4 chủng virus cúm (2 cúm A và 2 cúm B).

Vắc xin cúm Influvac Tetra (Hà Lan):

• Nhà sản xuất: Abbott Biologicals
• Giá tham khảo: Khoảng 300.000 – 400.000 VNĐ/liều
• Đặc điểm: Phòng ngừa 4 chủng virus cúm (2 cúm A và 2 cúm B).

Vắc xin cúm GCFlu Quadrivalent (Hàn Quốc):

• Nhà sản xuất: Green Cross
• Giá tham khảo: Khoảng 280.000 – 380.000 VNĐ/liều
• Đặc điểm: Phòng ngừa 4 chủng virus cúm (2 cúm A và 2 cúm B).

Vắc xin cúm Ivacflu-S (Việt Nam):

• Nhà sản xuất: IVAC
• Giá tham khảo: Khoảng 180.000 – 250.000 VNĐ/liều
• Đặc điểm: Phòng ngừa 3 chủng virus cúm (2 cúm A và 1 cúm B).

Lưu ý:

• Giá vắc xin có thể thay đổi tùy theo từng cơ sở tiêm chủng và thời điểm.
• Bạn nên liên hệ trực tiếp với các cơ sở tiêm chủng uy tín để được tư vấn và biết thông tin chi tiết về giá cũng như lịch tiêm phòng.

Một số địa chỉ tiêm vắc xin cúm uy tín tại Việt Nam:

• Trung tâm tiêm chủng VNVC
• Bệnh viện Nhiệt đới Trung ương (Hà Nội)
• Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương (Hà Nội)
• Bệnh viện Nhiệt đới TP HCM
• Và các cơ sở y tế khác được cấp phép tiêm chủng trên toàn quốc

7. Các khuyến cáo khác về dinh dưỡng, tập luyện, nghỉ ngơi để phòng ngừa bệnh cúm

Bên cạnh vắc xin, chế độ dinh dưỡng, vận động và thư giãn hiệu quả cũng sẽ góp phần làm tăng khả năng đề kháng, giúp hệ miễn dịch hoạt động tốt hơn, nâng cao khả năng phòng tránh bệnh cúm. Dưới đây là các khuyến cáo chi tiết:

Chế độ dinh dưỡng phòng ngừa cúm

Ăn uống cân bằng:

• Đảm bảo cung cấp đầy đủ các nhóm chất dinh dưỡng: protein, carbohydrate, chất béo, vitamin và khoáng chất. 
• Tăng cường ăn rau xanh và trái cây tươi, đặc biệt là các loại quả giàu vitamin C như cam, chanh, bưởi,…
• Bổ sung protein từ các nguồn thực phẩm lành mạnh như thịt nạc, cá, trứng, các loại đậu,…
• Ưu tiên các loại ngũ cốc nguyên hạt, hạn chế đồ ăn chế biến sẵn, đồ ăn nhiều dầu mỡ và đường.

Uống đủ nước:

• Uống đủ 2-3 lít nước mỗi ngày, bao gồm nước lọc, nước trái cây, trà ấm,…
• Việc uống đủ nước giúp cơ thể duy trì chức năng miễn dịch tốt và hỗ trợ quá trình đào thải độc tố.

Bổ sung các thực phẩm tăng cường miễn dịch:

• Tỏi, hành: Chứa các chất kháng khuẩn và kháng viêm, giúp tăng cường hệ miễn dịch.
• Gừng: Có tác dụng làm ấm cơ thể, giảm đau họng và nghẹt mũi.
• Sữa chua: Chứa nhiều lợi khuẩn, giúp tăng cường sức khỏe đường ruột và hệ miễn dịch.
• Các loại hạt: Hạnh nhân, óc chó, hạt điều,… chứa nhiều vitamin E và các chất chống oxy hóa, giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương.

Chế độ tập luyện nâng cao thể lực và miễn dịch

• Vận động thể chất đều đặn giúp tăng cường sức khỏe tim mạch, hệ miễn dịch và giảm nguy cơ mắc bệnh.
• Chọn các hình thức vận động phù hợp với thể trạng và sở thích của bản thân, ví dụ như đi bộ, chạy bộ, bơi lội, yoga,…
• Tập luyện ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày mỗi tuần. Ngay cả khi không có thời gian tập luyện, bạn cũng nên vận động nhẹ nhàng trong cuộc sống hàng ngày, ví dụ như đi cầu thang bộ, đi dạo trong công viên,…

Nghỉ ngơi và thư giãn

• Ngủ đủ giấc giúp tăng sức khỏe và miễn dịch. Người lớn nên ngủ 7-8 tiếng mỗi đêm trong phòng tối, yên tĩnh, thoáng mát.
• Giảm căng thẳng giúp tăng miễn dịch, nên thực hành thiền, yoga, nghe nhạc thư giãn,…
• Sắp xếp thời gian hợp lý, tránh làm việc quá sức và stress.

• Giữ ấm cơ thể giúp phòng ngừa các bệnh cảm lạnh và cúm.
• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước sạch, che miệng và mũi khi ho hoặc hắt hơi bằng khăn giấy hoặc khuỷu tay, tránh chạm tay vào mắt, mũi, miệng.
• Hạn chế tiếp xúc với người bệnh

8. Phải làm gì nếu bị mắc cúm khi đang đi du lịch?

Nếu mắc cúm khi đang đi du lịch, bạn hãy thực hiện theo các khuyến cáo sau:

1. Nhận diện sớm triệu chứng của cúm 

Việc này giúp bạn sớm xác định nguy cơ/ khả năng mắc và chủ động tránh lây nhiễm cho người khác.

2. Tìm kiếm sự trợ giúp y tế gần nhất với điểm du lịch

Ngay khi nhận thấy các triệu chứng của cúm, hãy liên hệ ngay với bác sĩ hoặc cơ sở y tế gần nhất để được tư vấn và thăm khám.

3. Tự chăm sóc tại chỗ nếu mắc cúm khi đang đi du lịch

• Nghỉ ngơi đầy đủ: Khi bị cúm, cơ thể cần thời gian để phục hồi. Hãy nghỉ ngơi đầy đủ, tránh làm việc quá sức.
• Uống nhiều nước: Bù đắp lượng nước mất đi do sốt và các triệu chứng khác. Uống nhiều nước lọc, nước trái cây, trà ấm hoặc súp.
• Sử dụng thuốc điều trị triệu chứng: Thuốc hạ sốt, giảm đau; Thuốc thông mũi; Thuốc ho
• Chăm sóc tại chỗ: Súc họng bằng nước muối ấm thường xuyên để giảm đau họng; Ăn thức ăn mềm, dễ tiêu hóa; Vệ sinh mũi họng sạch sẽ.

4. Chủ động phòng ngừa lây nhiễm cúm khi đi du lịch

• Đeo khẩu trang, hạn chế tiếp xúc với người khác, đặc biệt là những người có nguy cơ cao như trẻ em, người già và người có bệnh mãn tính.
• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước sạch, đặc biệt là sau khi ho, hắt hơi hoặc tiếp xúc với các bề mặt công cộng.

5. Điều chỉnh kế hoạch du lịch khi đang mắc cúm

• Nếu các triệu chứng nhẹ: Bạn có thể tiếp tục chuyến du lịch của mình, nhưng chú ý theo dõi sức khỏe, nghỉ ngơi đầy đủ và chăm sóc bản thân. Nếu là nhóm có nguy cơ cao bị biến chứng, cần tìm kiếm sự trợ giúp y tế càng sớm càng tốt.
• Nếu các triệu chứng nặng: Bạn nên hủy bỏ hoặc hoãn chuyến du lịch để tập trung vào việc điều trị bệnh.

6. Lưu ý khi ứng phó với cúm trong giai đoạn đi du lịch:

• Không tự ý sử dụng thuốc kháng sinh để điều trị cúm, vì kháng sinh không có tác dụng đối với virus.
• Nếu có các triệu chứng nặng hoặc biến chứng, cần đến bệnh viện để được thăm khám và điều trị kịp thời.
• Phụ nữ có thai, trẻ em, người già và người có bệnh mãn tính nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc nào.

Nếu bạn có mua bảo hiểm du lịch, hãy liên hệ với công ty bảo hiểm để được hỗ trợ về chi phí y tế và các vấn đề liên quan.

Nguồn tham khảo thông tin:

• Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC)

• Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) 
• Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế

Đọc thêm:

• Tại sao hệ miễn dịch suy yếu?